Mattheus 21: 33 – 43

Het begon vanmorgen zo mooi, zo lieflijk met het lied van Jesaja. Niet zomaar een lied, niet zomaar een verhaaltje, maar een lied over een hartstochtelijke liefde, een vurige liefde. De liefde voor een wijngaard, gelegen op vruchtbare grond. En het eindigt bij Mattheus in een waar bloedbad. Een dram van ongekende proporties. En toch hebben beide verhalen alles met de elkaar te maken. Al was het alleen maar omdat Jezus in zijn verhaal over de wijngaard letterlijk een gedeelte uit dit lied citeert, “hij bouwde er een wachttoren, hakte ook en perskuip uit”. In beide verhalen is uiteindelijk sprake van teleurstelling.

In het lied van Jesaja heeft de geliefde rijke grond uitgezocht voor zijn wijngaard en besteedt hij alle zorg aan het aanleggen daarvan. De grond wordt intensief bewerkt en de juiste druivensoort wordt uitgekozen. Maar in plaats van een rijke oogst levert de wijngaard hem misoogst op. Zure druiven, oneetbaar, ongeschikt om goede wijn van te maken. Aan het eind van het lied klaagt de profeet. Wat had ik nog meer kunnen doen? Lag het aan het volk van Juda en Jeruzalem oftewel het volk Israël?   Lag het aan God?  Hebben beide iets verzuimd? Zij beide tekortgeschoten? Daar lijkt het in eerste instantie wel op. Maar aan het eind van het lied is de profeet heel helder. Israël is de wijngaard, waar God recht verwachtte, maar onrecht kreeg. De teleurstelling bij deze conclusie druipt er vanaf met catastrofale gevolgen. De wijngaard zal worden verwaarloosd. Niet eens afgebroken om dan weer opnieuw te worden opgebouwd, want dan zou je zeggen is er tenminste nog perspectief voor de toekomst. Nee, de wijngaard wordt aan zijn lot overgelaten, met als gevolg totale ineenstorting.

Nu kunnen wij vanmorgen denken wat moeten wij met dit verhaal? Bijbelverhalen en beelden van Bijbelverhalen stammen allemaal uit een bepaalde tijd en situatie. Maar ze zijn daarin nooit opgesloten. Als we dat zouden doen dan wordt de Bijbel een museum. Interessant voor mensen die er in geïnteresseerd zijn en er misschien voor hebben doorgestudeerd, maar nietszeggend voor de dag van vandaag. Maar als je de Bijbel ziet als een boek vol verhalen die met ons meegaan door de tijd, dan wordt het een spannende vraag wat dit verhaal ons zegt, voor vandaag.

Datzelfde geldt uiteraard ook voor het verhaal van Mattheus. Een verhaal dat eindigt uiteindelijk in een waar bloedbad. En waarom eigenlijk? Er zijn toch afspraken gemaakt tussen de landheer en de pachters. En blijkbaar waren beide daar op dat moment tevreden over. En wat is er dan toch misgegaan bij de pachters dat zij zo’n bloedbad aanrichten. Hebben zij het contract, achteraf gezien, als onrechtvaardig beschouwd. Maar waarom daar dan niet opnieuw over onderhandelen? Heeft de landheer hun financieel helemaal uitgeknepen, zodat het water hen aan de lippen stond en ze geen uitweg meer zagen? Maar ook hiervoor geldt, het is een verhaal uit een bepaalde tijd en situatie en Mattheus heeft ongetwijfeld zijn reden om dit verhaal zo te componeren. Om deze beelden zo te gebruiken.

In Jesaja werd Israël als de schuldige aangewezen. Nu moeten we niet denken dat als het in Bijbel gaat over Israël dat het dan gaat over het land Israël zoals wij dat vandaag de kennen. Wanneer de Bijbel spreekt over Israël dan gaat het over het uitverkoren volk van God, waarmee deze een verbond heeft gesloten. Het gaat dus over geloven en over handelen vanuit de geloof. En laten we dan niet de tweede fout maken door te denken, zij hebben er blijkbaar een puinhoop van gemaakt, dat Israël, ze hebben uiteindelijk zijn zoon vermoord, die wij als Christenen wel hebben aanvaard en daarom heeft God ons Christenen plaatsvervangend aangesteld als het uitverkoren volk. Daar gaan beide verhalen niet over.

Maar waar gaat het verhaal dan wel over? Wij herkennen ons niet in die pachters. Brutale, gewelddadige mannen die voor eigen rechter spelen.  Maar kijken we naar de onderlinge verhoudingen in het verhaal dan kun je inderdaad zeggen die zijn niet rechtvaardig. De pachters werken zich in het zweet om een goede oogst te realiseren, maar ze profiteren er zelf niet van. Integendeel zelfs. Wie gaat er met de buit vandoor? De landheer, die letterlijk op zijn lauweren rust tot het moment dat hij zijn dividend krijgt uitgekeerd.

Bij het nadenken over dit verhaal had ik steeds het beeld voor me van de tegenwoordige postbezorgers. Die, vaak als zzp-er, met een enorme werkdruk door stad en land rijden om onze pakketjes toch maar op tijd bezorgd te krijgen. Goed voor de economie zullen de economen onder ons zeggen. Of vooral goed voor de aandeelhouder van post.nl die zijn jaarlijks dividend krijgt uitgekeerd.  En wat ziet de postbezorger terug van al zijn werk?

Met dit vergelijk komt het verhaal plotseling heel dichtbij. Het verhaal gaat onrechtvaardige verhoudingen. Het is een aanklacht tegen onze wereld van uitbuiting en machtsmisbruik.

De reactie van de Farizeeën op de vraag van Jezus wat er moet gebeuren met deze pachters, bevestigt feitelijk het bestaande evenwicht. Breng ze om, op dezelfde onmenswaardige manier en geef de wijngaard in pacht aan andere pachters. Anders gezegd. Herstel het machtsevenwicht en laat zien wie er de baas is. Dat beeld wordt hoopvol door Jezus doorbroken. Hij zegt het wat cryptisch. “De steen die de bouwlieden hadden afgekeurd, deze is tot hoeksteen geworden”. Anders gezegd; dat wat door mensen als waardeloos terzijde wordt geschoven, wordt uiteindelijk de basis van het koninkrijk van god. Wordt uiteindelijk de basis waarop het nieuwe Israël zal  worden gebouwd. Een Israël waar niet blind eigen belang en nietsontziende wreedheid, maar liefde, waarheid en recht zullen zegevieren.