Lucas 1: 57- 80

Johannes is zijn naam

U denkt dat u zojuist naar een Kerstverhaal heeft geluisterd, de geboorte van Johannes. Maar dat blijkt niet helemaal te kloppen. U heeft feitelijk naar een Paasverhaal geluisterd. Dat moet ik even uitleggen. Toen Lucas, zo ongeveer 2000 jaar geleden, 70-80 jaar na het sterven van Jezus, dit verhaal opschreef bestond het Kerstfeest nog niet. Hij schreef het verhaal met als perspectief Pasen. Het joodse Pasen, wanneer de Joden, tot op de dag van vandaag, de uittocht uit Egypte gedenken. Weg uit de slavernij. Bevrijding uit dat wat hen gevangenhield. Dat is wat Lucas met het schrijven van dit verhaal in zijn hoofd had. En dus helemaal niet de geboorte van een Messias. Dat geldt ook voor het verhaal uit Micha. Wij hebben, in de loop der eeuwen, daar een christelijk sausje overheen gegooid, door te gaan roepen; kijk daar in Micha wordt de geboorte van Jezus, de Messias al voorspeld. Helaas is dat een vorm van christelijke invulkunde. In het Jodendom stikt het van de Messiassen. Er is zelfs even gedacht dat Johannes de nieuwe Messias zou zijn. En tot op de dag van vandaag blijven ze wachten op dé Messias. Net als bij Lucas, heeft Micha ook het paasverhaal als uitgangspunt.  Je zou ook kunnen zeggen; we vieren met Kerst een vroege Pasen.  

Wat moeten we met deze wetenschap?  Misschien leert ons dat om op een andere manier te kijken naar dit geboorteverhaal van Johannes of misschien zelfs wel op een andere manier kijken naar het naderende kerstfeest.

Het is een blijft een merkwaardig verhaal dat geboorteverhaal van Johannes. Eerder lazen we dat Elisabeth al op hoge leeftijd was toen zij zwanger raakte.  We weten dat dat voor die tijd zeker een onmogelijkheid was; wat niet kan, kan niet. Maar Bijbels gezien was het ook weer niet zo bijzonder. Het beeld van een vrouw op hoge leeftijd die zwanger raakt was ook weer niet zo bijzonder; want Sarah was immers ook op hoge leeftijd toen zij zwanger werd van Isaak. Lucas kende het verhaal van Sarah en Abraham ongetwijfeld en het zou dus ook niks verwonderen dat hij dat beeld gebruikt heeft om het in zijn eigen verhaal te verwerken. Maar tegelijkertijd wilde hij aan dat beeld ongetwijfeld een diepere betekenis geven. Dan zou het heel makkelijk zijn om te zeggen; “zie je wel, wat bij de mens onmogelijk is, kan bij god”.  Maar dan moeten we wel bedenken dat kinderloosheid in die samenleving een grote schande was. Daar ging je als vrouw je hele leven onder gebukt, want in die samenleving werd de schuld van kinderloosheid altijd bij de vrouw gelegd. Dat de man misschien onvruchtbaar kon zijn, die vraag was niet aan de orde. En de medische wetenschap had nog niet de mogelijkheid omdat objectief vast te stellen. Wat Lucas met dit beeld doet; hij bevrijdt Elisabeth van de schande van haar kinderloosheid. Hij maakt haar weer volwaardig mens. Hij bevrijdt haar……. Hij maakt haar los.

Is dat niet precies het thema van Pasen? Bevrijding uit de onderdrukking, bevrijding uit dat wat een mens gevangenhoudt?

En dan hebben we nog de kwestie van zijn naam. Bij iedere geboorte altijd een spannend moment; “hoe heet het kind” is altijd een van de eerste vragen die gesteld worden na de geboorte. Johannes is zijn naam. Niet in de traditie Zacharias, zoals de omgeving dat graag wil zien, maar Johannes is zijn naam. De traditie is natuurlijk mooi om aan vast te houden, kan heel waardevol zijn, zelfs troostend en ook eervol, als een van de kinderen of kleinkinderen naar jou vernoemd wordt, maar de traditie veranderd de wereld niet.  Sterker nog vasthouden aan de traditie betekent vaak stilstand, denk maar aan de zwarte pieten discussie in ons land. En dus wordt zijn naam: Johannes. Wat zoveel betekent als “God is genadig!”. Dat is best een beetje een ouderwets woord; genade, genadig. We gebruiken het in de kerk geregeld, maar wat bedoelen we daar nu mee? Genade betekent zoiets als losmaken, bevrijden. Wanneer iemand genade geschonken wordt, wordt deze vrij gemaakt. Dat is in de Bijbel het hoogste goed. Iemand vrij maken!

Maar daarmee zijn we weggedreven van het romantische, zoetsappige beeld van het kerstverhaal.  Het onschuldige kind in de kribbe. De geboorte van een kind als het centrale thema. We komen uit bij een Kerstverhaal dat als thema heeft; vrijmaken!

Dat past precies in het tweede deel, maar ook bij het verhaal van Micha. In beide verhalen wordt het begrip bevrijding in de mond genomen. Micha heeft het over de bevrijding uit de klauwen van de Assyriërs. De Assyriërs waren de nazi’s, de nationaalsocialisten van die tijd.  Een politiek en maatschappelijk zeer verachtelijk systeem, waar wij in de vorige eeuw ook mee te maken kregen. Een systeem dat mensen vermoord vanwege hun geaardheid, dat een volk totalitair onderdrukt. Daar moet het volk, van bevrijd worden. Dat is een bijna heilige opdracht die van Godswege gegeven wordt. Dat is wat Micha bedoelde als hij zegt dat hij zal heersen over het einde der aarde en vrede zal brengen. En Zacharia liggen de woorden; bevrijden en bevrijding voor in de mond bestorven. Maar ook Zacharia plaatst dat heel nadrukkelijk in de traditie van het paasverhaal, “we worden bevrijd van onze vijanden”, van wat mensen onderdrukt. Nergens staat dat Johannes voorbestemd is om de wegbereider te zijn voor Jezus. Hij is de wegbereider op weg naar de vrede.

Maakt het ons Kerstfeest anders als we het zouden vieren vanuit het thema vrijmaken en bevrijden? Zijn we dan teleurgesteld of voelen we ons ongemakkelijk? Is het plotseling toch niet meer helemaal het feest wat wij ervan gemaakt hebben en waar we ons op verheugen? Dan moeten we ons bedenken dat er nog iedere dag miljoenen mensen zijn die graag willen worden vrijgemaakt uit onderdrukking, angst, gevangenschap, kinderloosheid, om onbekommerd het kerstfeest te kunnen vieren, zoals wij dat waarschijnlijk vieren. Met die gedachte mogen we onszelf, in een rijk en welvarend land, waar iedereen altijd wel iets te mopperen heeft, waar in de veelheid van geluiden, in het stormen van de tijd, we onszelf gezegende mensen mogen noemen, die ieder jaar in alle vrijheid met Kerst een vroege Pasen kunnen vieren.