Eerlijke rechtspraak en de waarde van onze rechtstaat: de laatste tijd gaat het hier vaak over in ons land. Terecht, zo stelt Transparancy International, een internationale organisatie die landen wereldwijd scant op corruptie en deze corruptie ook probeert te bestrijden, want de laatste jaren zakt Nederland weg op de Internationale Corruptie Index.
Nu zijn we zeker nog geen Bananenrepubliek, maar ondermijning van de rechterlijke macht en van de rechtstaat begint veelal onzichtbaar ondergronds. Door parlementariërs die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, zonder enige vorm van bewijs, ter discussie stellen. Door de moord op een advocaat en een journalist. Officieren van Justitie die moeten worden beschermd. Rechters die niet meer gefilmd mogen worden in de rechtszaal, uit angst voor herkenning. Advocaten die door zware criminelen worden gechanteerd. Allemaal symptomen dat de rechtsstaat en de rechterlijke macht, in gevaar is.
Deuteronomium 16 kent de gevaren en benoemt wat nodig is voor eerlijke rechtspraak: zuivere rechtspraak door rechters en griffiers, die niet door bijv. steekpenningen worden beïnvloed en omgekocht. Die niet door politici steeds weer opnieuw ter discussie worden gesteld. Naast deze aanstelling is het nodig dat ieder mens, elk burger, zijn eigen verantwoordelijkheid tegen willekeur inneemt: zoek het recht! En niets anders dan het recht, zegt Deuteronomium. Die waarschuwing komt niet zomaar uit de lucht vallen. Het volk Israël heeft de belofte gekregen van het beloofde land. En dat land moet, in relatie tot de God die hen dat belooft heeft, worden opgebouwd als een rechtsstaat. Een staat waarin ieder volk, ieder geloof, tot zijn recht komt. En de vrijheid heeft om zijn of haar geloof te beleven. Waarin de een niet over de ander zal heersen. Waarin de overheid niet met geweld zijn wil oplegt aan mensen. Een staat waarin kwetsbare mensen niet gedwongen worden te verhuizen, ten gunste van de sterkere. Een staat waarin geen apartheid bestaat tussen jood of moslim, christenen of hindoes. Dat is het beloofde land zoals God dat voor zich ziet. De rechtsstaat is bescherming van de enkeling tegen de meerderheid. De rechtsstaat houdt zich aan zijn eigen grondwet en stelt die niet ter discussie.
Het lied van vandaag laat de keerzijde van de tekst zien. In Lampedusa bezingt Diggy Dex de wanhopige poging van migranten om fort Europa te bereiken, vaak daarheen gebracht door corrupte mensensmokkelaars. De mens als handelswaar. Dat kan nooit eerlijke handel zijn. Een keten van onrecht die vaak op zee eindigt: “ik ga het redden, ma. Zeg het maar niet tegen pa, dat ze hier zinken, voor Lampedusa…” Maar wanneer deze tocht niet eindigt op zee…………… voor Lampedusa, wanneer de vluchteling het wel heeft gered om het vaste land te bereiken, betekent dat zeker niet dat dan het recht wel zegeviert. Kijk maar dagelijks naar Ter Apel. Daar worden de rechten van vluchtelingen met voeten getreden, al dan niet onder het mom van capaciteitsgebrek in personeel en opvang.
Ook Paulus heeft terechtgestaan bij de Romeinen vanwege zijn geloof. Paulus was een Romeins burger en had daarom bepaalde rechten. Hij mocht niet geboeid of gegeseld worden. Ook had hij het recht om in de stad Rome terecht te staan. Van dat recht maakte hij ook gebruik. In Rome werd hij uiteindelijk onder huisarrest gesteld. Het toont aan dat het met de rechtsstaat in het Romeinse rijk niet zo best gesteld was. Romeinse burgers hadden in de rechtspraak een streepje voor ten opzichte van andere burgers. Vrouwe Justitia, we kennen het beeld allemaal, staat niet voor niets afgebeeld met geblinddoekte ogen. Het recht en de rechtstaat spreken recht zonder aanziens des persoons. In zijn brief aan de Romeinen hekelt hij deze rechtsvorm, hij hekelt de rechters die onderscheid maken tussen een welgestelde heer en zijn slaaf. Hij hekelt de rechters die onderscheid maken tussen een Romeinse burger en een niet-Romeinse burger. Maar nog belangrijker hij hekelt de rechters die oordelen over dat wat iemand zou mogen geloven. Paulus staat terecht, niet omdat hij iets gestolen heeft of iemand vermoord, maar hij staat terecht omdat hij gelooft in het verhaal van Jezus. En hij houdt voor de rechtbank een pleidooi om mensen vrij te laten in hun geloof. En dat pleidooi sluit hij af met de vraag; wie bent u dat u een oordeel velt over de dienaar van een ander? Paulus ziet zichzelf in die laatste zin als dienaar van het geloof in de God van Israël. Als ondergeschikte aan de rechtvaardigheid zoals deze werd verkondigd door Jezus.
Rechtvaardigheid behoort tot de kern van ons geloof. En daarin spelen zuivere rechtspraak en eerlijke handel, zonder bedrog en uitbuiting, een belangrijke rol. Profeten in de bijbel nemen het nadrukkelijk op voor mensen aan de onderkant van de samenleving. En tegelijkertijd kritiseren zij de machthebbers die het niet zo nauw nemen met die rechtvaardigheid.
Toch gaat het in de Bijbel niet alleen over die algemene regel van rechtvaardigheid. Rechtvaardigheid is een levenshouding, dat zegt Deuteronomium ook, wanneer deze zegt; “zoek het recht en niets anders dan het recht”. Rechtvaardigheid is een levenshouding van iemand die oog heeft voor de nood van zijn naaste en bereid is meer dan het gewone te doen. Concreet betekent dat, die ander laten delen in je rijkdom, je aandacht en ook in je vergeving.
Bijbelse rechtvaardigheid kijkt niet naar wat iemand toekomt, maar naar wat iemand nodig heeft. Het kan rechtvaardig zijn bij een erfenis een arm familielid een groter deel te geven. Het is rechtvaardig om die kwetsbare vluchteling in Ter Apel, een deel te geven van onze rijkdom te geven, in plaats van deze weer zo snel mogelijk de grens over te duwen.
God weet hoe belangrijk het is dat recht en rechtvaardigheid overeind blijven staan in het beloofde land. Want niet voor niets heeft hij het volk Israël bevrijd uit een land, Egypte, dat het niet zo nauw nam met dat recht en die rechtvaardigheid.
Als je een samenvatting zou moeten geven van de twee bijbelgedeeltes die wij vandaag hebben gelezen, zou je kunnen zeggen; behandel anderen steeds zoals je zou willen dat anderen jouw behandelen!