Het leven van Jozef is het beste samen te vatten met de  “American Dream”. Van krantenjongen tot president. Dat geldt zo ongeveer ook voor Jozef. De lieveling van zijn vader, gehaat door zijn broers, ontvoerd, verkocht, gevangen gezet en uiteindelijk onderkoning van Egypte en daarmee de op een na machtigste man van de op dat moment bekende bewoonde wereld.  En daar tussendoor speelt zich van alles wat je zou kunnen samenvatten onder het menselijke leven; liegen, bedriegen, verleiding, arrogantie, wraak, cynisme, roof. Zaken waar een mens over het algemeen niet erg trots op is. Maar tegelijkertijd hoeven we daar ook weer niet vreemd van op te kijken; want uitgerekend de bijbel staat vol met dit soort personages en dit soort menselijke verhalen.

Jozef lijkt geboren voor het ongeluk. Je zou kunnen zeggen het is een kwestie van tijd of het gaat wel weer ergens fout. En dat lijkt ook te gebeuren als hij eenmaal in Egypte is aangekomen. Weliswaar als slaaf, maar niet zomaar een slaaf. Potifar zag in hem niet een sjouwer, een harde werker, maar een kamerheer. Dat zal ongetwijfeld met de bouw van zijn lichaam te maken hebben gehad. Het wordt expliciet beschreven; hij wordt mooi van gestalte en schoon van voorkomen. En hij ziet er blijkbaar uit als iemand die te vertrouwen is. Want Potifar maakt hem tot zijn persoonlijk bediende. Tot kamerheer. En als kamerheer heb je toegang tot alle vertrekken van het paleis en word je ingewijd in de intiemste geheimen van je heer. Een vertrouwensvolle functie. Maar tegelijkertijd is er van Jozef als slaaf ook geen enkel gevaar te duchten en al zeker geen concurrentie.

Maar wie mooi is loopt blijkbaar ook gevaar. Want zo iemand wekt begeerte op! De vrouw van Potifar laat haar ogen vallen op deze knappe jongeman. Tenslotte blijft hij voor haar een slaaf, een bezit, waarover zij meent te kunnen beschikken naar willekeur. Hier is geen sprake van echte liefde. Maar hier is eerder sprake van bezitsdrang. De vrouw van Potifar is het beeld van een wereld die zichzelf als middelpunt ziet, waar alles omdraait en die zich menen te mogen toe-eigenen waar zij, op grond van hun maatschappelijke positie menen recht op te hebben. Louter en alleen om hun eigen behoefte veilig te stellen.

Daar waar Jozef zich een positie dacht te hebben te verworven, waarin hij dacht redelijk veilig te zijn, doemen er opnieuw problemen op aan de horizon. Want mensen die menen recht te hebben op iets, grond van hun maatschappelijke positie en ze worden daarin gedwarsboomd, zijn vaak levensgevaarlijke mensen. Daarin geven zij vaak hun ware aard bloot. Daarin komt vaak aan het licht hun bezitsdrang, hun doel om te heersen. Deze wereld is niet beter te tekenen dan in het beeld van de perverse seksualiteit. Waarin een mens wordt gedegradeerd tot object. Tot bezit. Op de rand van het bed worden mensen vaak ontmaskerd.

Het is daarom misschien ook wel dat Rembrandt de vrouw van Potifar afbeeldt op de tekening, zoals hij haar afbeeldt. Op de rand van het bed, toont hij schaamteloos wat haar ware aard is en wordt zij door Rembrandt daarin ook schaamteloos ontmaskerd.

Een gevolg van deze schaamteloosheid is dat Jozef hier wordt beproefd op zijn betrouwbaarheid. Want laten we eerlijk zijn. Hem wordt de kans geboden om via het bed hogerop te komen. Niet meer te zijn een slaaf, maar te zijn als een heer. En wie zou die kans, in zijn machteloze positie als slaaf, willen laten lopen?

De weigering van Jozef heeft daar alles mee te maken. Hij zegt niet dat hij geen overspel wil plegen. In dit verhaal is daarom ook niet zozeer de seksuele moraal aan de orde, maar het gaat om de verleiding of hij ook de grootste wil zijn.

Aan het hof van de Farao had de vrouw van Potifar blijkbaar de vrijheid om te handelen met haar knechten zoals zij meende dat goed was. Wettelijk zal ze dan misschien ook wel in haar recht hebben gestaan in die tijd. Maar moreel is dit een staaltje van ongewenste intimiteit op de werkvloer. Zij slachtoffert Jozef omwille van haar eigen behoefte tot bevrediging. Ze maakt schaamteloos misbruik van haar machtspositie. Ze houdt geen moment rekening met het vertrouwen dat in hem gesteld was, ze houdt geen moment rekening met zijn positie. Ze is alleen bezig met haar eigen behoefte bevrediging.  Jozef kan geen kant op. Hij is afhankelijk van haar en komt naar haar huis “slechts” om zijn werk te doen.

Misbruik van vertrouwen onder mensen is een daad die regelrecht ingaat tegen het Gods vertrouwen. Maar tegelijkertijd, Gods vertrouwen is geen garantie op succes in het leven. Vooral als het spannend wordt en een mens zich geplaatst ziet voor belangrijke, verstrekkende beslissingen, dan komt god niet om de hoek kijken als een geruststellende instantie, doe goedkeurend, dan wel afkeurend knikt. Een mens blijft zelf verantwoordelijk voor de beslissingen die deze neemt. Jozef blijft zelf verantwoordelijk voor zijn eigen handelwijze, ondanks dat hij in een situatie terecht is gekomen waar hij niet om gevraagd heeft. Hij is daar ook goed van bewust. Geen enkele maal doet hij in deze situatie een beroep op God. Daar waar Jozef misschien dacht dat hij het met zijn eigen betrouwbaarheid wel zou redden, is god de grote afwezige. En de vraag is dan ook waar God is. Jozef lijkt letterlijk overgeleverd aan de heidenen. Het huis van bewaring dat is wat hem wacht, want in zijn positie zal niemand zijn kant van het verhaal geloven. Maar juist daar, in diepte van nacht, want zo mag je de gevangenissen van die tijd wel noemen, komt God hem toch weer tegemoet. God toont zich betrouwbaar, omdat Jozef zich betrouwbaar toonde. Ook al had hij, omwille van zijn eigen hachje, daar beter niet voor kunnen kiezen.

Thema: geloof niet altijd wat mensen zeggen………

Dat is wat mensen zeggen; Het zijn barre tijden. De oorlog duurt al jaren voort. De steden zijn plat gebombardeerd, mensen zijn weggevoerd naar concentratiekampen. Slachtoffers van willekeur. Slachtoffers van racisme. Slachtoffers van macht en onderdrukking. Opgeofferd aan de ideologie van de vernietiging, aan de grootheidswaanzin van een enkeling en de velen die daar achteraan lopen. Accepteer nu maar dat deze mensen, jullie geliefden, nooit meer terug zullen komen. Houd vooral je mond, want het kan je letterlijk de kop kosten. Dat is wat mensen zeggen. Wie kan je nog vertrouwen? De muren hebben oren.  We zullen ons erbij neer moeten leggen dat ons land door de honger, de pest en de oorlog definitief in handen zal vallen van de bezetter. Denk maar niet dat dat nog veranderd. Houd je mond, leg je erbij neer. Je hebt de keuze tussen vrijheid of eten. Doe niet zo naïef. Beide gaan nooit meer samen terugkomen. En geloof vooral niet de geruchten van een ophanden zijnde vrede. Hoe vaak hebben we die al niet gehoord en hoe vaak zijn we daarin ook weer teleurgesteld. En God? Ohja God! Nou ja, we zullen het wel verdiend hebben. God zal ons ongetwijfeld willen straffen, want we zullen het ongetwijfeld aan onszelf te danken hebben, deze ellende. Ja, dat is wat mensen zeggen!

Die woorden zijn al eeuwen oud.  Ze klonk niet alleen in de jaren ‘40-‘45 van de vorige eeuw, maar ook al in de tijd van Jeremia, toen het volk Israël werd overlopen en onderdrukt door de Chaldeeën. Maar tegen de stroom in klinken vanmorgen ook boodschappen van hoop en troost. Boodschappen van hoop die doorklinken in de Mauthausen liederen en het leven en de boodschap en de gebeden van Dietrich Bonhoeffer. Er klinken woorden van troost in de boodschap van Jeremia.

Ja, dat is wat mensen zeggen; het zijn barre tijden! Maar tegelijkertijd; geloof niet altijd wat mensen zeggen. Dietrich Bonhoeffer, de Duitse predikant, was vanuit een heel sterk godsbesef er van overtuigd was dat hij niet alleen moest  geloven wat mensen zeiden, maar dat hij juist moest durven vertrouwen op de verhalen die ons in de Bijbel zijn overgeleverd. Het Gods woord! Dat waren voor hem een inspiratiebron. Verhalen van vrijheid, tegen de onderdrukking. Voor Bonhoeffer was God niet een abstract begrip, ergens in de hemel, maar iemand die je dagelijks tegenkwam in de mensen om je heen en dus ook, of misschien wel juist, in de mensen die het slachtoffer werden. Zijn gedicht; “goede machten”, geschreven op nieuwjaarsdag 1945, voor zijn verloofde Maria en kort voor zijn dood de gevangenis uit gesmokkeld, getuigt van het geloof, dat wat er ook op je afkomt, dat je vertrouwen en hoop  moet blijven in de God van de goede machten. De God van vrede en vrijheid en liefde. Terwijl de dood boven zijn eigen hoofd hing, was hij in de gevangenis juist een pastor, een dominee voor al zijn mede gevangen. Hij bood troost en hoop door de verhalen te vertellen uit de Bijbel. Dat geloof was voor hem leidraad in zijn leven. Maar daar trok hij ook de uiterste consequenties uit in het verzet tegen Adolf Hitler en het fascisme. Met de dood als gevolg! Op persoonlijk bevel van Adolf Hitler werd hij een veertien dagen voor de capitulatie van Hitler-Duisland, opgehangen.  

Hoe gek het ook klinkt en hoe somber ze soms ook horen, het zijn de Mauthausen liederen, die een zelfde hoop vertegenwoordigen. Ze gaan over oorlog en alles wat dat teweeg brengt. De somberheid klinkt erin, wanneer de dichter zegt; dat de SS altijd het laatste woord heeft. Maar tegelijkertijd klinkt er in de liederen de hoop van de liefde door; “laat de hele wereld ons bed zijn, laat ons beminnen in het zonlicht, totdat de doden zijn verdwenen”. Daarmee wordt de hoop van de liefde aangewakkerd.  Daar waar liefde is, overwint het het kwaad. En daar waar het kwaad wordt overwonnen, daar heerst de liefde. En die biedt altijd troost en hoop.

Geloof niet altijd wat mensen zeggen! Daar waar de somberheid overheerst over de honger, de pest en de oorlog, weigert Jeremia mee te gaan in die somberheid. Hij weigert te geloven wat mensen zeggen. Terwijl er alle reden zou zijn voor die somberheid. Niet vijf jaar lang, maar al tientallen jaren lang werd het volk Israël onderdrukt, uitgemoord en uitgebuit. Is het vreemd dat juist in zo’n situatie er iemand opstaat die mensen troost biedt? Of moeten we ook hier zeggen, is het juist niet hoopvol dat er iemand opstaat die weigert mee te gaan met die alles overheersende en vernietigende somberheid? Jullie zeggen dat het nooit meer anders zal worden? Maar geloof me. Ik zal zorgen voor een ommekeer. Met hart en ziel wil ik me inzetten voor een andere wereld, waarin mensen niet worden gescheiden, maar juist worden samengebracht. Waarin volken weer samen mogen zingen. Ik ben een God van vrede en vrijheid. Ik heb de wereld toch niet losgemaakt uit de chaos, om ze vervolgens weer in chaos te laten vervallen? We vieren vandaag Bevrijdingsdag omdat er altijd de hoop en dat vertrouwen is geweest van mensen in een goede toekomst. Of dat nu was de uittocht uit Egypte, de bevrijding van Juda en Jeruzalem uit de onderdrukking van de Chaldeeën of de bevrijding uit de klauwen van Nazi-Duitsland.

Troost, hoop en geloof in de goede machten kunnen mensen weer doen zingen. Kunnen mensen weer thuisbrengen uit kelders van dood. Kunnen mensen weer doen leven met hun geliefde.

Wat is dat toch die fascinatie voor alles wat maar met seks te maken heeft in de Bijbel en in de kerken? Van priesters in de Rooms-Katholieke kerk wordt een onberispelijk seksloos leven verwacht en van de gelovige wordt een onvoorwaardelijke trouw gevraagd waarbij er voor het hele leven slechts een partner beschikbaar is. Tot de dood ons scheidt. Om nog maar te zwijgen over onderwerpen als homoseksualiteit, lesbiennes, transgenders in de kerken.

Wie zich nog de openingsscene van de film Turks fruit kan herinneren weet hoe ingewikkeld seksualiteit en een christelijke leven kunnen zijn. De hoofdrolspeler in de film ligt in bed met een getrouwde jonge vrouw. Op enig moment kijkt zij zorgelijk de camera in en spreekt dan de beroemde zin: “ik mis god tussen ons”…. De dame blijkt van streng christelijke huize.

En vandaag ontkomen we er ook niet aan. De relatie met seksualiteit en het zondige er van. Jesaja vertelt het ons niets verhullend. Een soldatenhoer. Een vrouw die het tot haar beroep had gemaakt om mannen ten tijde van oorlog, waarin de lichamelijke en geestelijke spanningen, tussen mannen onderling, hoog oplopen, te bevredigen. Daar waar het front was, daar was zij. En als we Jesaja mogen geloven waren het de lusten die haar bevredigde, die haar op de been hielden. Die haar niet deden stoppen met haar werk, hoe vermoeiend het ook was. We mogen er van denken wat we willen. Maar het is zo oud als de mensheid. En wie zijn wij om daar een oordeel over te hebben? Hebben we ons weleens afgevraagd wat wij zouden doen in dergelijke omstandigheden, als man of als vrouw?

Maar de ingewikkeldheid wordt nog eens extra zichtbaar als we het verhaal van Johannes beluisteren. De overspelige vrouw. De vrouw die is vreemd gegaan. Daar heb je het weer. Het is weer de vrouw die het heeft gedaan en weer gaat het over seksualiteit. Maar dit zaakje stinkt. En niet zo weinig ook. Blijkbaar is de vrouw op heterdaad betrapt. En dat roept allerlei vragen op. Wie heeft haar verraden? Even er vanuit gaande dat ze niet in het openbaar het overspel pleegde. Ze was getrouwd. Maar waar is haar man dan? En wat is zijn rol in de behoefte van de vrouw om het overspel te plegen? Ze zal ongetwijfeld haar reden hebben gehad voor dit overspel. Wat weten wij, wat er achter de voordeur bij mensen gebeurt en in relaties aan emotionele en lichamelijke verwaarlozing?  Aan geestelijke mishandeling. Maar het oordeel is blijkbaar geveld. Doch alleen over de vrouw. Waar is de man met wie ze overspel pleegde, het bed deelde? Wordt het hem niet aangerekend, dat hij mogelijk stookte in een goed huwelijk. Maar niemand in het verhaal vraagt zich blijkbaar af wat de rol van die mannen is. Of is het eerder een kwestie van mannen onder elkaar, die elkaar de hand boven het hoofd houden. En dus hebben ze de mannen maar laten lopen.

En in dat kader lijkt het erop dat deze vrouw gewoon wordt misbruikt voor de mannenmacht. Want in de kern ging het de farizeeën, allemaal  mannen, niet om het overspel van de vrouw, maar dat overspel was eerder een mooie aanleiding om een valstrik te zetten voor Jezus. Want vergeet niet. We naderen het Paasfeest. En dus moet er een aanleiding gezocht worden om Jezus gevangen te nemen en hem te kunnen veroordelen. Anders is er geen Pasen. En voor dat spelletje van mannenmacht wordt deze vrouw misbruikt.

En de opzet lijkt vanmorgen te slagen. Als Jezus deze vrouw niet veroordeelt dan overtreedt hij de wet van Mozes, je zou kunnen zeggen, de Joodse grondwet, en dat is dan een reden om hem te arresteren. Maar, een veroordeling staat haaks op de boodschap die Jezus zijn hele leven heeft verkondigd, de boodschap van liefde en vergeving. En daarmee zou hij zijn eigen boodschap verloochenen. En dus alle reden om hem weg te zetten als onbetrouwbaar, als een draaier. Maar Jezus is geen politicus die heel gemakkelijk een draai maakt van 180֯ graden om daarmee recht te praten wat krom is. Hij gaat ook geen ingewikkelde juridische en theologische discussies aan over de interpretatie van een wet. Wat zouden wij doen in een dergelijke situatie. Wat Jezus uiteindelijk doet is bij uitstek pastoraal. Hij houdt mensen een spiegel voor. Kijk eerst naar jezelf en als je dat gedaan hebt, durf jij het dan nog aan om deze vrouw te veroordelen? En een voor een druipen ze af. Jezus gunt ze geen blik meer waardig. Daarmee zou je kunnen zeggen; eind goed, al goed! Het spel van de mannen en hun macht is mislukt. Daarmee is het voorlopig nog geen Pasen.

Maar toch blijft er een nare smaak achter. Inderdaad, je kunt zeggen ze is niet veroordeeld door Jezus. Vergeving is haar geschonken. Dat is een bijzondere mooie christelijke houding. Maar, ze is wel veroordeeld door de mannen en door de massa. Die zullen haar vanaf vandaag altijd blijven nawijzen als de vrouw die is vreemd gegaan. Door haar publiekelijk in het midden van de massa op te voeren, door de aanklacht ten overstaan van iedereen te formuleren. Door haar geen enkele kans te geven op verweer. Door niet naar haar kant van het verhaal te willen luisteren. Door niemand op te voeren die haar wilde verdedigen, zal ze voor de rest van haar leven toch de vrouw blijven die is vreemd gegaan. En in de kleine gemeenschappen van die tijd is dat een levenslange veroordeling. En dat kruipt onder haar huid. Dat gaat haar in haar bloed zitten.

Zal er ooit nog een moment komen dat zij gewoon weer die vrouw is die liefde gaf aan haar kinderen. Dat hare ware gezicht, meer dan twee, zegt Huub Oosterhuis, weer wordt opgegraven, zodat we kunnen zien wie zij daadwerkelijk is. Wie haar ware gezicht ontmaskert, die zal haar vinden en zal zien dat ook zij een vrouw is met angst, met ogen die het ook niet altijd zien. Dat ook zij een leven leidt, bloot en kwetsbaar. Een leven dat recht heeft op vergeten worden van fouten die gemaakt zijn. Een leven dat recht heeft op de opstanding.

De kans bestaat dat ieder mens in zijn leven in een situatie terecht komt dat deze een ingrijpende beslissing moet nemen. Dan heb je twee mogelijkheden. Je doet niets en laat alles bij het oude. Of je neemt een beslissing waarvan je de gevolgen niet geheel kan overzien. Niet precies wetend welke gevolgen het heeft voor jouw zelf of voor jouw omgeving. Welke gevolgen een beslissing heeft voor de langere termijn. Dat soort beslissingen zijn vaak ingrijpende beslissingen, waarbij men, als het goed is niet over een nacht ijs gaat. Een beslissing die men neemt en soms samen te vatten is onder het gezegde: de dood of de gladiolen! Het is alles of niets! Het wordt een grandioze mislukking, met alle gevolgen van dien, of een glorieuze overwinning.

Eshter moet met dat zelfde dilemma hebben geworsteld. Het is de dood of de gladiolen, voor  haar zelf, maar ook voor het Joodse volk. Ze neemt de tijd. Ze neemt een aanloop naar dat historische moment. In het vorige hoofdstuk lazen we dat ze de koning en Haman had uitgenodigd voor een intiem diner voor drie personen. Ze kondigde toen al aan dat ze koning iets belangrijks te vragen had. En de koning, in zijn mateloze bewondering voor de schoonheid van Esther, beloofde haar onmiddellijk de helft van zijn koninkrijk, wat ze ook zou vragen. Esther liet zich echter niet verleiden. Als een volleerd politicus weet ze ondertussen hoe het werkt in de slangenkuil van de macht. Niet te snel toehappen. De druk opvoeren. Ze hield daarom zorgvuldig haar kaarten tegen de borst. De tijd was er nog niet rijp voor.

Maar vandaag is het dan daadwerkelijk zover. Opnieuw zijn de koning en Haman genodigd voor een intiem diner voor drie personen. Esther weet er is geen weg meer terug. Het is erop of eronder. Het is de dood of de gladiolen. En opnieuw beloofde de koning haar de helft van zijn koninkrijk. Hij realiseert het zich nog niet. Maar Esther wil inderdaad de helft van zijn koninkrijk. Maar de belofte van koningen is niet zelden niet meer waard dan een garantie tot de voordeur.

Een beproefde strategie om iemand zover te krijgen dat deze jouw gaat helpen, dat deze jouw problemen serieus neemt, is ervoor te zorgen dat het politieke persoonlijk wordt. De aardgas problematiek in Groningen wordt niet opgelost als politici niet met eigen ogen geconfronteerd worden met de gevolgen van de aardgaswinning. Het misbruik probleem in de Rooms Katholieke Kerk wordt niet opgelost, als de leiders van die kerk de slachtoffers niet recht in de ogen durven kijken. Esther begrijpt, wil zij de koning aan haar kant krijgen, dan moet ze zichzelf in de strijd gooien.

Een begrip als “het volk” daarvan raakt niet niemand geëmotioneerd. Maar ik, Esther, uw geliefde koningin, ik dreig te worden gedood omdat er een wet van Meden en Perzen is, een onherroepelijke wet, die bepaald dat wij moeten worden vernietigd. Waren we als slaven verkocht, oke, daarmee hadden wij kunnen leven, dan had ik u, als koning, daar niet eens mee lastig gevallen. Dan waren wij tenminste in leven gebleven. Met verdrukking kun je leven. Maar met genocide, volkerenmoord, houdt het leven op.

Even opletten wat hier gebeurd. Esther spreekt in de wij-vorm. Tot dit moment wist de koning niet dat Esther een Joodse was. Maar de koning weet nu ook, dat zij, zijn geliefde koningin, een Joodse is. Maar liefde en macht, gaan lang niet altijd samen. Het is een coming-out van Esther met alle risico’s van dien. En ook nu weer, wat zijn de garanties, de toezeggingen, van de koning waard? Zal de liefde het overwinnen of de macht?

Maar het kwaad in de wereld kan alleen bestreden worden, als het kwaad ook daadwerkelijk bij naam genoemd wordt. Als het kwaad een gezicht krijgt. Zolang het niet bij naam genoemd wordt, zal het kwaad blijven voortwoekeren. Het is om die reden, dat Esther op de vraag van de koning; wie is dan degene die jullie wil vermoorden, man en paard noemt. Niets wordt meer verzwegen. Zonder enige terughoudendheid, ze heeft niets meer te verliezen, noemt ze het kwaad bij de naam. Het is de dood of de gladiolen!

Het moeten bloedstollende minuten of misschien uren zijn voor Esther. Er is nog niets gewonnen. Welk oordeel zal de koning uitspreken? Zal hij zich bedrogen voelen door haar, nu zij een Joodse blijkt te zijn?  Of zal hij kiezen voor het recht van het Joodse volk? En ondertussen bevindt zij zich in een ruimte, met de man die het op haar leven en haar volk heeft voorzien. Hoe ongemakkelijk moet dat zijn? Een man die zich machtig waande, onaantastbaar. En we weten, de actualiteit leert ons dat geregeld, hoe onberekenbaar machtige mannen kunnen worden, als hun macht wordt aangetast. Niet zelden kiezen deze mannen voor de vlucht naar voren. Ze hebben toch niets meer te verliezen.

Het oordeel van de koning is hard, niets ontziend ten gunste van Esther. Haman eindigt aan de paal die hij voor Mordechai had opgericht. Een gevalletje van; wie een kuil graaft voor een ander…….. Eind goed, al goed, zou je zeggen. De schurk is het slecht vergaan, het kwaad heeft een gezicht gekregen, is tenminste voor een keer overwonnen. Dat geeft hoop.

Maar we zijn er nog niet helemaal. Want met het vertrek, met de vervanging van personen, is niet meteen ook het onderdrukkende systeem verdwenen. Met de dood van Adolf Hitler en het eindigen van de 2^e wereldoorlog was niet meteen het antisemitisme uitgeroeid. Met een nieuwe paus is niet meteen het seksueel misbruik opgelost. Integendeel zelfs. Dat kan nog generaties lang door woekeren.

Vaak staan wetten de goede bedoelingen van mensen in de weg. Zo ook vandaag. Het was een wet van Meden en Perzen, een wet waar geen tittel of jota aan veranderd kan worden, een wet die zelfs niet door de koning herroepen kan worden, dat het Joodse volk uitgeroeid moest worden. De oplossing die Esther vindt is verbluffend. Ze gaat niet zitten jammeren tegenover dat onrecht. Maar ze trekt de angel eruit. Ze vaardigt een wet uit waarin staat dat het Joodse volk het volste recht krijgt om zich te verdedigen tegen vervolging en afslachting. Als het recht op misbruik een onherroepelijke wet is, dan is het verzet daartegen ook een onherroepelijke wet. Als het niet kan, zoals het moet, dan moet het maar, zoals het kan.

Het is uiteindelijke een glorieuze overwinning geworden voor Esther. Het was de dood of de gladiolen. Het werden de gladiolen. Daarmee wordt de hoop levend gehouden dat het kwaad overwonnen kan worden, dat hoewel de naam niet valt in dit Bijbelboek, zelfs in wat door mensen ervaren wordt als een van god-verlaten-tijd, er toch zoiets is als een god dat naar zijn volk omkijkt.