Maria, de wisselwachster

Als je iets over Maria wilt zeggen dan moet je er altijd rekening mee houden dat mensen daar soms letterlijk bepaalde beelden bij hebben. Er is naast de figuur van Jezus niemand zo vaak in beelden gegoten als Maria. De beelden over haar zijn soms letterlijk in beton gegoten.  We moeten proberen om als het ware om die beelden heen te kijken, om te ontdekken wie Maria nu echt is.

Wie we dan zien is een jonge ongetrouwde vrouw. Die uitgehuwelijkt is aan Jozef. Een timmerman. Want zo ging dat in die tijd al. Vrouwen hadden geen vrije keuze daarin. Vanuit het feit dat ze jong is, nog niet getrouwd, maar wel voorbestemd om te gaan trouwen, neemt Lucas aan dat ze nog maagd is. Als ze dat niet meer zou zijn, zou dat voor Jozef onmiddellijk een reden zijn om haar te verstoten. Trouwen met een vrouw die op het moment van haar huwelijk geen maagd meer is, is de grootste schande die een man kan overkomen. Het feit dat Lucas veranderstelt dat Maria nog maagd is, is in de kerk later een belangrijke rol gaan spelen en ook een eigen leven gaan leiden. Of het, het belangrijkste is, is maar de vraag.  We weten dat een maagdelijke geboorte fysiek onmogelijk is. Wat niet kan, kan niet. Dus moeten we proberen daar ook omheen te kijken.

Wat we dan zien is een jonge ongetrouwde vrouw die aarzelend reageert op de aankondiging die ze krijgt. Hoe zo ik zwanger? Hoe dan? Ik heb hét nog nooit gedaan. Ik weet niet eens wanneer we gaan trouwen. We zien een jonge vrouw aan het begin van haar levenspad, met de vele vragen en de weinige antwoorden die bij die leeftijdsfase horen. Tegelijkertijd wordt in het verhaal een zware hypotheek gelegd op Maria. Je zult een kind baren dat vanaf zijn geboorte al de zware last met zich meedraagt dat hij genoemd wordt de zoon van de Allerhoogste. Zij koningschap duurt tot in eeuwigheid. Zo, dat zal je als aanstaande moeder maar te horen krijgen. Menigeen zal onder deze zware last bezwijken. Want we weten hoe het kan aflopen met mensen waarop een hoge verwachting drukt. Lang niet altijd succesvol.

Doch het gaat Lucas helemaal niet om een feitelijk weergave van de gebeurtenissen. Het gaat hem niet om een biologisch verslag. Lucas was arts. Hij wist ook, wat niet kan, kan niet. Het gaat Lucas om het geloof in de toekomst van het koninkrijk van god; wie durft dat vorm te geven? En dan komt hij, naar goed Bijbelse traditie toch weer uit bij iemand met een maatschappelijk kwetsbare positie. Want dat vrouwen in die tijd maatschappelijk kwetsbaar waren illustreert het verhaal van Maria; jong en uitgehuwelijkt.

Als we dat gegeven op ons laten inwerken vanmorgen en we kijken met de actuele ogen ernaar dan worden we niet vrolijk. In landen als Afghanistan en Saoedi-Arabië, maar in nog veel meer landen is de positie van vrouwen zwaar onderdrukt. In Amerika, maar ook in verschillende Europese landen, staat het vrouwenrecht op abortus zwaar onder druk. De economie en de economische macht in de wereld is nog steeds voor een belangrijk deel een mannenmacht. Armoede in de wereld treft voor het grootste deel de vrouwen. En nog steeds, net als Maria, zijn er vrouwen, vanwege van hun religie, hun maatschappelijke positie, vanwege hun economische afhankelijkheid, die niet vrij zijn in het kiezen van hun eigen levenspartner. Die vandaag de dag nog steeds uitgehuwelijkt worden. En die zin kun je zeggen is er sinds Maria weinig veranderd in sommige samenlevingen.

Maar moeten we Maria dan alleen maar zien als een afhankelijke jonge vrouw. Die lijdzaam haar lot ondergaat? Of kunnen we er nog meer in zien? Ik vermoed dat Lucas het verhaal van Maria om nog een andere reden zo opschrijft als hij het opschrijft.

Wat Lucas ons waarschijnlijk ook wil laten zien is dat het typisch Bijbels is dat vrouwen op belangrijke momenten een belangrijke rol spelen. Zij zijn als het ware de wisselwachters die het spoor van de geschiedenis omzetten, zodanig dat de geschiedenis ook echt veranderd. Tegelijkertijd is het beeld van de vrouw ook het beeld van hen die maatschappelijk en economisch zijn achtergesteld. En het zijn juist deze mensen, de maatschappelijk kwetsbare, waarop volgens de Bijbel dat nieuwe koninkrijk gevestigd gaat worden. Dat is toch waar wij op wachten, Advent, dat is toch waarin wij blijven geloven.

Maria zegt uiteindelijk ja op de aankondiging van de boodschapper. Dat is geen ja vanuit onderdanigheid. Maar het is eerder een positief antwoord dat voortkomt uit de houding die zij wil aannemen ten aanzien van het woord van God. Dat is een houding van openheid, ontvankelijkheid, met aandacht luisteren, oog hebben voor de zwakkeren in de samenleving. Dat heeft niets te maken met de zorgzame taken die vaak aan vrouwen worden toebedeeld. Het is een houding die staat in schril contrast met de mannenmacht, zonder daarbij alle mannen over een kam te willen scheren, van haantjesgedrag en gesloten bolwerken. De houding van Maria is daarmee tegelijkertijd ook kritiek op die mannenmacht.

Als de boodschapper dat hoort, dan kan hij met een gerust hart afscheid nemen van Maria. Dan weet hij dat de voortgang van dat nieuwe koninkrijk in goede handen is. Dan weet deze dat Maria, jong maar zelfbewust, een van de wisselwachtsters is die het spoor zal omzetten, waardoor de trein naar dat beloofde land, waarop wij wachten, zijn weg kan voortzetten.